Massage bij kanker

Podcast tekstversie

Waarom is massage bij kanker een goed idee?

Je luistert naar de massage podcast. Mijn naam is Erik Zoomers en in deze podcast ga ik op zoek naar antwoorden op de vraag ‘Waarom is massage een goed idee?’. In deze aflevering massage bij kanker. Ik praat met Estelle Smits. Als massagetherapeut heeft zij zich gespecialiseerd in oncologie massage. Ook is zij directeur van het Instituut Massage bij Kanker dat het nationaal en internationaal bekend staat om hun trainingen en expertise.

Estelle, dank je wel dat je mijn gast wilt zijn. “Waarom is massage bij kanker een goed idee”.
Goeie vraag. Waarom is massage een goed idee is al een mooie vraag en massage bij kanker sluit naadloos aan op de oorspronkelijke vraag van de podcast serie. Want het gaat om aanraking en ieder mens heeft aanraking nodig. Aanraking is een levensbehoefte. Juist als mensen in een ziekteproces zitten. Ook dan heb je behoefte aan aanraking en misschien zelfs nog wel meer omdat er heel veel emotionele processen ook bijkomen. Heel vaak voelen mensen zich ook heel erg eenzaam in het ziekteproces. En met kanker is dat ook omdat het vaak een langdurig proces. Vaak duren behandelingen wel anderhalf jaar en ga je van de ene rollercoaster in de andere rollercoaster. Ik vind het magisch wat aanraking in zo’n proces doet.

Het niet logisch dat je met massage bij kanker uitzaaiingen kan bevorderen.

 

Voordat we verder in gaan op dat magische aanraken zoals jij het noemt. Het eerste wat bij mij wel binnenkomt is de vraag, moet je juist niet masseren bij kanker?

Toen er nog weinig bekend was over hoe uitzaaiingen nou tot stand kwamen was dat het idee ja. Massage stimuleert de bloeddoorstroming en het lymfestelsel en uitzaaiingen gaan via bloed of het lymfestelsel. Ergo, massage stimuleert uitzaaiingen.

Inmiddels is er natuurlijk veel meer bekend over hoe uitzaaiingen tot stand komen en daar zitten gewoon heel veel stappen in. Één van de stappen is dat een tumorcel via de bloedstroom in het bloedstelsel terecht kan komen. Maar met massage kan jij niet beïnvloeden dat een tumorcel snel los raakt van de tumor. Dat gebeurt gewoon door andere processen in het lichaam. Dan komt die tumor snel in het bloedstelsel en dan ga jij met massage de bloedstroom stimuleren. Dat betekent dat je stimuleert dat het bloed sneller doorstroomt. Maar daarmee bewerkstellig jij nog niet dat een tumor snel in het bloedstelsel afslaat naar een ander orgaan. En je stimuleert ook niet dat die tumorcel een plekje vindt in dat andere orgaan dat geschikt is om verder te gaan groeien en ook daar nog weer een tumor kan worden.

Dus er is gewoon een heel aantal stappen die je niet met massage kan beïnvloeden mits je wel een aantal aanpassingen doet. Want als jij direct met heel veel druk op een tumor gaat lopen masseren ja dan kan je wellicht best bewerkstelligen dat een tumorcel los raakt. Dus dat moet je gewoon absoluut niet gaan doen. Het is niet bewezen dat het uitzaaiingen kan bevorderen het is ook niet bewezen dat hij het niet doet. Er is nooit wetenschappelijk onderzoek naar gedaan dus dat ga ik hier ook niet beweren. Maar als je op een logische manier denkt dan is het niet logisch dat je met massage uitzaaiingen kan bevorderen.

Maar het is wel belangrijk dat je als masseur weet wat je doet.
Ja dat is absoluut. Ik krijg heel vaak de vraag van ‘ja maar, als ik het nou toch gewoon zachtjes doe op mijn intuïtie, dan kan het toch allemaal geen kwaad?’. Het punt is dat je gewoon een ziekte niet moet onderschatten van wat dat allemaal doet met een lichaam. Ik vind dat bij elke ziekte je ontzettend goed moet weten wat de ziekte inhoudt, wat de behandelingen zijn die zo’n cliënt krijgt, wat de uitwerking van die behandelingen is en wat voor bijwerkingen er zijn.

Kanker is een heel complexe ziekte. Daarom is massage bij kanker een specialisatie.

 

Bij massage bij kanker geldt dat heel specifiek. Dat is waarom het ook een specialisatie is. Kanker is een hele complexe ziekte. Je hebt al meer dan 100 verschillende soorten kanker. Alleen daar al kennis van hebben is handig. Waar het allemaal kan zitten en wat dat voor klachten kan geven. Daarnaast heb je over het algemeen niet één behandeling die gegeven wordt maar meestal een combinatie van drie. Heel vaak wordt chirurgie gedaan chemotherapie en radiotherapie. Bij borstkanker en prostaatkanker ook nog eens hormoontherapie. Al die behandelingen hebben een ongelofelijke lange waslijst van echt vervelende bijwerkingen waar je met massage de klachten kan verergeren.

Kun je daar een voorbeeld van geven. Kun je altijd in elk stadium van kanker en elke fase van de behandeling masseren? Is het antwoord: ja maar mits?
Je kijkt gewoon heel goed naar wat er allemaal speelt bij de cliënt. Ik masseer zelf ook drie keer per week in het ziekenhuis en ik krijg van de verpleging informatie over die patiënt. Van daaruit bepaal ik of ik kan masseren of niet. Het gebeurt nog weleens dat de verpleegkundige denkt dat je prima kan masseren en dat ik nee zeg. Deze persoon ga ik niet masseren. Vaak wordt dan ook gezegd: “Ja maar als de arts mij toestemming geeft, dan kan ik gaan masseren”. Dat is vaak niet zo. De arts weet vaak niet wat massage kan bewerkstelligen. De arts is expert in oncologie en wij hebben de expertise op massage.

Wat voor soort massages geef je dan aan iemand?
Het is echt bij elke patiënt weer anders. Je kijkt wat er aan de hand is en wat er gemasseerd kan worden. In principe kunnen we alles masseren, tenzij er een klacht is waardoor wij zeggen nee hier kunnen we dus niet gaan masseren. Als iemand een infuus in zijn hand heeft waarin chemotherapie doorheen loopt, dan ga je absoluut die arm niet aanraken want er gebeurt al ongelooflijk veel. Daar komt die chemotherapie doorheen dus dat ga je niet verstoren. Daarbij kijken we ook heel goed wat speelt er in het lichaam en in de verschillende lichaamsdelen.
Wij masseren op het parasympathisch zenuwstelsel.

(Redactie: Het parasympathische zenuwstelsel is het deel van het autonome zenuwstelsel dat de organen zodanig beïnvloedt dat het lichaam in een toestand van rust en herstel kan komen. Het heeft hiermee een tegengestelde functie aan het andere deel van het autonome zenuwstelsel, het orthosympathische zenuwstelsel. Zie ook: https://nl.wikipedia.org/wiki/Parasympathisch_zenuwstelsel)

Dat betekent dat het eigenlijk niet uitmaakt waar je masseert want het heeft altijd een effect op het gehele lichaam. Qua ontspanning. De ene keer masseer ik de voeten de andere keer masseer ik één hand. In de praktijk komt het vaker voor dat je ook wel de rug kan masseren. Dus ja in feite kan alles maar je kijkt naar de mogelijkheden binnen wat er allemaal speelt aan klachten.

Mensen met kanker hebben ongelofelijk veel stress.

 

Dat parasymatisch zenuwstelsel heeft alles te maken met rust, ontspanning, herstel. s’-Nachts als je slaapt, dat is het moment waarop het aanstaat.

Zou moeten staan……

O, zou moeten staan. Is dat anders bij iemand die kanker heeft?
Nou dat is een beetje een eigen logica die ik daar op loslaat.
Het sympatisch zenuwstelsel wordt actief als er een beer voor je neus staat. Dus als er een echte daadwerkelijke bedreiging is. Zodra die bedreiging weg is wordt het parasympatisch zenuwstelsel actief en komt de ontspanning en de rust weer. Eigenlijk kun je zeggen dat mensen over het algemeen, ik generaliseer, vanaf het moment dat ze de diagnose krijgen in de orthosympaticus zitten.

(Redactie: Het orthosympathische zenuwstelsel, ook wel het sympathische zenuwstelsel genoemd, is het deel van het autonome zenuwstelsel dat de organen zodanig beïnvloedt dat het lichaam arbeid, waar energie voor nodig is, kan verrichten. Het orthosympathische zenuwstelsel bevordert dan ook de dissimilatie, waarbij energie vrijkomt. Het andere deel van het autonome zenuwstelsel heet het parasympathische zenuwstelsel en vervult in zekere zin een tegengestelde rol van het orthosympathische zenuwstelsel. Zie ook: https://nl.wikipedia.org/wiki/Orthosympathisch_zenuwstelsel)

De behandelingen bijvoorbeeld activeren de orthosympaticus want het lichaam gaat in stress. Chemotherapie is een gif dat je in het lijf stopt. Dit heeft wel z’n werking maar het lijf gaat er wel heel erg van in de stress. Operaties geeft stress aan het lichaam, radiotherapie geeft stress aan het lichaam. Dus daarin blijft het lichaam vaak al in de sympathicus zitten. Vervolgens hebben mensen met kanker gewoon ongelofelijk veel psychische en emotionele stress omdat ze allemaal ontzettend spannend is. Het hele toekomstperspectief is weg of veranderd. Je weet niet meer wat er gebeurt. Je hebt ineens echt gewoon die beer voor je neus. Het besef dat je echt sterfelijk bent. Dat betekent dat over het algemeen die sympathicus continu actief is. Als mensen heel goed kunnen slapen tijdens al die behandelingen dan zou die parasympathicus zeker actief zijn ‘s-nachts. Maar je hoort vaak dat mensen ook slecht gaan slapen. Dan blijft die sympathicus constant actief.

Kun je iets zeggen over de algemene effecten van een massage bij kanker. We hadden het net in het begin over aanraking en dat vind je magisch. Je werkt of je probeert het parasympathische systeem de ruimte te geven om zijn werk te kunnen doen. Wat ervaren mensen die gemasseerd worden.
Onze insteek is heel sterk, we behandelen niet. We behandelen ook geen klachten als we gaan masseren bij mensen in dit ziekteproces.

Bedoel je daarmee, ik heb zo’n last van mijn nek schouders, wil je mijn nek masseren?
Ja, we gaan ons niet richten op één klacht binnen het lichaam maar we masseren eigenlijk de mens. We raken de mens aan en van daaruit is de insteek om ontspanning te creëren. En wat wij heel erg sterk merken, wat ik zelf ook heel erg sterk merk in de ervaring, is dat vanuit die ontspanning klachten daadwerkelijk kunnen verbeteren. Maar dat is niet ons doel. En dat geven we ook altijd mee aan de mensen die we masseren.
Wat is het effect? Ik heb ongelofelijk veel verschillende effecten gezien. Op fysiek gebied heb ik gezien dat mensen veel beter slapen. Het kan zijn dat mensen meer energie krijgen na een massage. Het kan daadwerkelijk zijn dat ze minder pijn hebben. Dat kan tijdelijk zijn of langer. Soms ervaren mensen alleen maar tijdens de massage geen of minder pijn, wat voor iemand die constant pijn heeft echt een cadeautje is. Het kan zijn dat mensen weer eens warme voeten hebben. Het lijken kleine dingen maar dat is zo’n geschenk als er zo vreselijk veel dingen met je lichaam aan de hand zijn en je alsmaar koude voeten hebt bijvoorbeeld.

Dat je er achter komt dat je voeten het eigenlijk nog gewoon doen. Extra warm kunnen voelen.
Exact. Een ander heel groot aspect is dat mensen ook kunnen ervaren dat hun lichaam nog prettig kan aanvoelen en dat niet het hele lichaam ziek is. Ik heb een keer een cliënt gehad en daar ging ik de rug masseren en die moest ineens huilen. Ik zeg wil je delen waarom je moet huilen. Toen zei ze: “Echt alle aandacht is alleen maar gericht op die zieke borst. Door mij zelf door de arts door iedereen. Alles is gericht op de zieke borst. En jij gaat mijn rug masseren en ik denk ineens, maar er zijn ook heel veel delen van mijn lichaam niet ziek”. Dus dat vind ik mindblowing.
Uit onderzoek is ook gebleken dat het angst en depressiviteit vermindert en dat zie ik ook heel vaak gebeuren. Wat ik het magische vind als ik mensen aanraak, dan is het net alsof ze weer in contact met zichzelf komen. Door de hele rollercoaster van alles wat er gebeurt en alle stress en paniek die je krijgt, raken ze zichzelf een beetje kwijt. Door het aanraken is het alsof je ze weer naar binnen brengt. Dat ze weer contact kunnen maken met zichzelf en zich realiseren ‘Maar dit ben ik. Hier ben ik’. Dat vind ik magisch. Dat kan en dat gebeurt soms. Ook al raak je maar tien minuten aan.

Zelfs zo kort? Zo snel kan je al dit bewerkstelligen?
Absoluut.

Dat zal de zorg dan fijn vinden want dit is super effectief.
Bij mij op de afdeling zijn ze ook heel erg blij zijn als ik er ben.

Ik maak daar nu een grapje over, maar zo werkt dat vandaag de dag wel. Is het effect van de behandeling bewezen? Kan dat in een zo kort mogelijke tijd.
Oh, op die manier. Dat speelt geen rol.
Nee, het is meer dat je korter masseert omdat het lichaam er zoveel nog kan hebben. Of dat die persoon eigenlijk nog maar zoveel kan hebben. We kijken gewoon met massage bij kanker heel erg naar wat is de belastbaarheid aan prikkels.

Je noemde net emoties. Een voorbeeld van iemand die begon te huilen. Nu is de gedachte van de massagetherapie dat emoties zich ook vastzetten in het lichaam. Je raakt mensen aan waardoor je ook die mens en die emoties aanraakt. Ga je daar bewust naar op zoek of ben je daar mee bezig? Of is het puur, we gaan voor de ontspanning en het contact met jezelf en het therapeutische deel laten we.
Een mooie vraag. Het therapeutische deel laat ik. Dat betekent niet dat je uiteindelijk niet therapeutisch bezig bent. Maar mijn insteek is niet therapeutisch. En wat ik merk is dat mensen dat ook ongelooflijk fijn vinden, want ze krijgen al zo vreselijk veel therapieën. Ze moeten sowieso natuurlijk naar de behandelingen in het ziekenhuis. Moeten vaak naar een oncologie fysiotherapeut of een oedeem therapeut. Als ze het psychisch heel erg zwaar hebben gaan ze naar een psycholoog.
Bij mij is het juist gewoon allemaal even niet therapeutisch. Maar dat alles mag zijn. Dat de uitwerking daarvan wel therapeutisch kan zijn is duidelijk. Ik ga niet op zoek naar emoties en ik kijk ook altijd van tevoren heel goed naar het hele verhaal. Dat krijg ik op papier vanuit de anamnese maar ook van die persoon zelf. Ook daarbij is het belangrijk wat de belastbaarheid is, want mensen zitten in een survival modus. Zeker tijdens die behandelingen. We denken heel vaak dat het goed is als de emoties eruit komen. Soms is dat helemaal niet waar. Die persoon zit op emoties niet te wachten omdat hij zich sterk wil houden en moet houden om door die behandeling heen te komen. Om te blijven staan. Tijdens de training die we geven is hier veel aandacht voor. Kijk echt heel goed naar wie je voor je hebt en laat je ‘Ik wil dingen oplossen thuis’.

Tijdens ons gesprek heb ik het idee dat het vooral gaat om mensen die bijvoorbeeld nu in het ziekenhuis een behandeling krijgen en gedurende die dag is er ook een moment waarop ze gemasseerd kunnen worden. Waar heeft massage een plek in heel die periode nog daarvoor. Voor de behandelingen en zeker ook in die lange periode daarna wanneer de behandelingen minder intensief worden, de frequentie afneemt of is gestopt. Of misschien zelfs wel bij mensen die al in hun laatste levensfase zitten. Waar heeft massage bij kanker dan een functie een plek.
Massage bij kanker heeft eigenlijk een functie vanaf het moment van diagnose tot heel lang daarna. Dus we zeggen altijd dat het kan vanaf het moment van diagnose. Dat kan in het proces van de behandelingen. Het kan zeker ook heel veel goeds doen als mensen klaar zijn met de behandelingen en schoon verklaard zijn. Want dan krijgen mensen heel vaak alles te verwerken van wat er is gebeurd in die periode van behandelingen. Het hele ziekenhuis systeem stopt, wat best wel een houvast is. Dan hoor je vaak dat mensen in een zwart gat vallen. Ze hebben vaak nog heel veel last van vermoeidheid die heel lang kan aanhouden. Ze kunnen echt nog last te hebben van bewegingsbeperkingen door de operatie. Ze kunnen last hebben van neuropathie. Dat is een aandoening van de uiteinden van de lange zenuwen die veroorzaakt wordt door onder andere de chemotherapie. Daarin kan massage ook nog steeds een heel waardevolle ondersteuning zijn. Ook in het verwerkingsproces van wat er allemaal gebeurd is en ook weer in het leren vertrouwen van je eigen lichaam.

De meesten mensen met kanker zijn dat kwijtgeraakt?
Heel vaak zijn mensen dat vertrouwen in hun eigen lichaam kwijt omdat ze de tumor helemaal niet hebben gevoeld. Wel wat vage klachten. Zo van dat zit niet lekker. Maar die klachten staan in geen verhouding tot de diagnose die je dan op een gegeven moment krijgt. Je hebt een levensbedreigende ziekte. Dus dat vertrouwen in het lichaam dat is vaak kwijt. Het lichaam is alleen maar behandelt als een ziek iets en als iets wat gerepareerd moet worden. Dus in die na-fase als mensen schoon verklaard zijn, kan je heel veel betekenen. Ook in het rouwproces van het verlies van je lichaam, dat het lichaam niet meer is zoals het was en je toekomstperspectief veranderd is. Daar kan massage heel veel in doen. En tenslotte in de palliatieve terminale fase is massage ook een waanzinnig mooie ondersteuning. Dus het kan altijd, mits je aanpassingen weet te doen die gedaan moeten worden.

Daarmee maak jezelf meteen mooi een bruggetje naar het Instituut Massage bij kanker. Daar ben je directeur van. Richten jullie je vooral op het geven van trainingen en ‘spread the word’ bij oncologie-specialisten of zijn er nog andere dingen waar jullie op richten.
Onze missie is heel breed van massage toegankelijk maken voor mensen met de ziekte kanker. Vanuit het Instituut doen we dat door trainingen te geven en maar ook door kennis te delen.
We hebben inmiddels een netwerk massage bij kanker opgericht. Dat zijn gespecialiseerde massagetherapeuten. Daarmee staan we eigenlijk bij alle patiëntenverenigingen. Dus de Hematon heb je voor de hematologische kanker. Je hebt de Borstkanker Vereniging, Stichting Olijf voor gynaecologische kankers. Patiëntenverenigingen hebben altijd landelijke patiëntendagen. Daar geven wij ook massages om kenbaar te maken dat dit er is en dat het een ondersteuning voor je kan zijn. We PR’en ook veel bij ziekenhuizen. We proberen daadwerkelijk toegang te krijgen tot ziekenhuizen dat het ook daar op de afdelingen gegeven kan worden. Dus we zijn eigenlijk op heel veel terreinen breed bezig om te zorgen dat het bekend wordt dat massage bij kanker er is. Wij promoten niet van ‘je moet massage nemen als je kanker hebt’ maar juist heel sterk dat je weet dat het er is en dat het ondersteunend kan zijn.

En hoe wordt dat dan ontvangen bij de reguliere zorg. De reguliere oncologen in dit geval?
Over het algemeen heel positief. We hebben intussen natuurlijk een enorme ontwikkeling doorgemaakt in de jaren dat we nu bestaan. Ik zie daarin echt een grote opening. Zeker de afgelopen jaren bij ziekenhuizen. Ja, wij kunnen ook maar zoveel betekenen voor de patiënt. En juist op het vlak van stress en het hebben van meer stress gerelateerde klachten is het soms heel moeilijk voor hen om daarin ondersteuning te kunnen bieden. Dus we hebben inmiddels bij heel veel ziekenhuizen de flyers van het netwerk liggen. Verpleegkundigen geven dan gewoon een flyer mee aan de patiënt onder het mom van misschien helpt dit je. Daarnaast zien we dat ook steeds meer ziekenhuizen ervoor open gaan staan om het ook daadwerkelijk effectief op een afdeling aan te willen aanbieden. Ik doe dit nu zes jaar en ik zie dat massage in sommige ziekenhuizen nu betaald aangeboden wordt. Ook zie ik dat de verpleging en de artsen het ontzettend fijn vinden dat er een masseur is als een patiënt er zo zwaar doorheen zit dat zij ook met hun handen in het haar zitten. We willen heel graag die patiënten helpen maar we weten gewoon niet meer wat we moeten doen en dan plopt Estelle op. En dan zeggen ze. “Estelle wil jij niet even langsgaan”.

Je zei niet het woordje ‘betaalt’. Worden masseurs inmiddels ook betaald om deze massages te geven.
Nou ja als je het in je eigen praktijk aanbiedt is het niet meer dan logisch dat je net als alle andere mensen betaald wordt voor deze massages. Maar voor elke therapeut de keuze om het gratis te doen. Maar in principe is het gewoon jouw werk. Masseurs investeren tijd en geld in een specialisatietraining, zodat ze gewoon ook daadwerkelijk heel goed weten wat ze wel en niet kunnen doen. Dus daarin vind ik het ook niet meer dan terecht dat je er voor betaald mag worden. En in ziekenhuizen wordt het deels vrijwillig gedaan en deels zijn er ziekenhuizen die dat betaald aanbieden.

Meer en meer ziekenhuizen zetten actief complementaire zorg in.

 

Klinkt nog niet alsof het geïntegreerd is als complementaire zorg op een oncologie-afdeling.

Nee, daar komt dus een ontwikkeling in. En daar kun je natuurlijk twee kanten mee op redeneren. Is het een taak van het ziekenhuis om massage bij kanker in het ziekenhuis aan te bieden? Zij zijn in het ziekenhuis heel erg gericht op het behandelen van de ziekte. Massage behandelt de ziekte niet maar ondersteunt wel de persoon in de ziekte.
Maar ik zie wel dat het steeds meer gebeurt. Dat de behoefte bij ziekenhuizen toeneemt op dat gebied ook iets aan te bieden van complementaire zorg. In Nederland begint er steeds meer ontwikkeling te komen van integrative medicine (Redactie: Volgens het Stibig is Integrative Medicine (of IM) een moderne visie op gezondheidszorg. We gaan uit van het gegeven dat lichaam en geest onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. https://stibig.nl/wat-is-integrative-medicine/)
Daarbij wordt steeds meer gekeken hoe wij complementaire zorg ook op de afdeling gaan aanbieden. Ik weet van verschillende ziekenhuizen dat zij bezig zijn met een complementair zorgplan op te zetten